Jak wspierać dziecko wysoko wrażliwe – przyczyny, wsparcie, wysoko wrażliwe dziecko: test

Dziecko wysoko wrażliwe to wyzwanie współczesnej edukacji i współczesnego rodzicielstwa. Naukowe badania pozwalają nam rozumieć więcej i wiedzieć więcej, dzięki czemu to, co przyjmowane było na karb “przesady”, “marudzenia” czy “błędów wychowawczych”, dziś ma swoje biologiczne uzasadnienie i powinno stanowić podstawę do wyboru oddziaływań wychowawczych, jakie kierujemy do naszego dziecka.

Dziecko wysoko wrażliwe a świadomość społeczna

Wysoko wrażliwe dziecko stanowi fakt. Tak samo jak społeczeństwo potrzebowało czasu, aby zrozumieć, że dysleksja to nie lenistwo, że zaburzenia integracji sensorycznej to nie marudność, tak samo świat – polski parenting i polska pedagogika – potrzebują czasu i  bodźca, by zrozumieć, że wysoko wrażliwe dziecko funkcjonuje inaczej. Wymaga od nas dostosowanego działania, by rozwinąć swój potencjał.

Boli mnie i porusza, że wysoka wrażliwość bywa tak bardzo niezrozumiana i definiowana jako błąd wychowawczy rodziców lub manipulacja ze strony dziecka. Często dzieciom wysoko wrażliwym przypisuje się skłonności do przesady i dramatyzowania. Często ich płacz, poruszenie i milionowe pytanie pełne niepokoju bywa zignorowane.

A to jest fatalny błąd w postępowaniu i zagrożenie dla wysoko wrażliwych dzieci.

Co więcej, coraz więcej badań skłania ku ku tezie, że wysoka wrażliwość może być dziedziczona. Co to implikuje? Za kurtyną mamy rodzica, który doświadcza tych samych trudności. Jego wysoka wrażliwość może być wsparciem, ale jego tendencja do przestymulowania czy np. rozdrażnienia – już nie.

Dziecko wysoko wrażliwe – cechy

E. Aron opisuje cztery główne grupy cech, które wskazują na wysoką wrażliwość dziecka. Określa je  akronim DOES. Cechy dziecka wysoko wrażliwego:

D (depth of processing) – głębokie przetwarzanie

Głębokie przetwarzanie jest niemalże kwintesencją i punktem wyjścia w rozumieniu osób wysoko wrażliwych. Badanie prowadzone przez J. Jagiellowicz pokazały, że wysoka wrażliwość przełamuje bariery wychowania kulturowego. Badanie E. Aron i  B. Acevedo udowodniło, że wysoka wrażliwość nie tylko jest częściowo dziedziczona, ale także znajduje swoje odzwierciedlenie w pracy mózgu, co widoczne jest w aktywności mózgu w badaniach fMRI. Co pokazują te badania:

Fakty:

• osoby wysoko wrażliwe w badaniach pokazują większą aktywność mózgu (większy przepływ krwi) w strukturach odpowiedzialnych za empatyzowanie, głębokie przetwarzanie, planowanie działania
• reakcje są silniejsze zarówno w sytuacjach związanych pozytywnych jak i trudnych emocji (radości, smutku)
• mechanizmy pamięciowe osób wysoko wrażliwych prezentują tendencję do silniejszego zapamiętywania – mniej bodźców jest ignorowanych, więcej zapamiętywanych i przetwarzanych
• połączenia mózgowe odpowiedzialne za regulację emocji i bodźców są słabsze, co przekłada się na doświadczanie przestymulowania, przebodźcowania
• większa aktywność części mózgu zwanej wyspą, która odpowiada za świadome przetwarzanie

Przykłady:

• dziecko na podstawie wskaźnika z przeszłości wyciąga wnioski o teraźniejszości
• z trudem podejmuje decyzje (rozważa wiele opcji)
• zadaje pytania wskazujące na głębokie rozważanie tematu
• posługuje się bogatym słownictwem, zapamiętuje nowe słowa pozwalające opisać mu rzeczywistość
• analizuje, przetwarza w sposób bardziej złożony
• mniej ufnie podchodzi do nowych sytuacji, najpierw rozważa je z kilku perspektyw

Głębokie przetwarzanie różni się od postawy lękowej. Czym? Wyjaśnia to wystąpienie. 

Jego pierwsza trasmisja odbędzie się 27.01. o godzinie 18:00 – dołącz do wydarzenia TUTAJ.

O (overstimulation) – łatwość ulegania przestymulowaniu

Badania (np. Gerstenberg, 2012) pokazują, że osoby wysoko wrażliwe są zdecydowanie bardziej wyczulone na bodźce płynące z otoczenia. Przekłada się to na szybsze i lepsze wykonanie wybranych zadań, ale także – wyższy poziom stresu! To sprawia, że w pewnym momencie doświadczają przeładowania. Przybiera ono obraz wycofania się, złości, zmęczenia lub frustracjia.

Jak przejawia się u dziecka? 

• intensywne przetwarzanie, wrażliwość na nowość powoduje zmęczenie psychiczne i fizyczne
• przestymulowanie przekłada się to na szybsze zmęczenie, nadmierne pobudzenie lub zestresowanie
• trudności w zasypianiu, labilność, potrzeba rozładowania emocji, nocne spacery po intensywnym dniu\
• frustracje sensoryczne: za zimno, za gorąco, drapiące ubranie, ziarenko piasku w bucie
• wrażliwość na bodźce społeczne, np. stres przed publicznym wystąpieniem
• unikanie gier zespołowych
• unikanie głośnych przyjęć, dużej ilości ludzi.

Czy te symptomy przypominają Ci zaburzenia integracji sensorycznej? Jednak – granica między nimi jest znacząca. Jak to różnicować? Opowiadam podczas wystąpienia, którego premiara nastąpi 27.01. 2022 r. – dołącz do niego TUTAJ. 

Przykłady:

E (emotional reactivity) – reaktywność emocjonalna

Przeprowadzone badania wykazują, że silniejsza reakcja w mózgu osób badanych, określanych jako wysoko wrażliwe, pojawia się nie tylko na etapie wstępnego opracowania bodźca, ale także w momencie jego przetwarzania. Jakie reakcje wskazują na zwiększoną reaktywność emocjonalną?

Przykłady:

• silne reakcje na błąd
• “czytanie w myślach” – wrażliwość na sygnały wysyłane przez inne osoby
• szybkie wzruszenia
• wysoki poziom emapatii i współczucia.

S (subtle stimuli) – wyczulenie na subtelne bodźce

Reaktywność osób wysoko wrażliwych przekłada się nie tylko na ich odpowiedź na bodźce wychwytywane naturalnie przez wszystkich, ale także na zwiększoną czujność w wychwytywaniu subtelnych bodźców z otoczenia. Dziecko wysoko wrażliwe reaguje na drobne sygnały.

Przykłady:

• zauważanie drobnych zmian: w otoczeniu, w wyglądzie osób z otoczenia dziecka
• dostrzeganie subtelnych sygnałów świadczących o emocjach – mimiki, gestów, sygnałów emocji
• wrażliwość na dźwięki z otoczenia
• nadwrażliwość na światło
• wrażliwość na wybrane struktury
• wrażliwość zapachowa
• dostrzeganie podobieństw pomijanych przez osoby o innej wrażliwości.

Dziecko wysoko wrażliwe – test i kwestionariusz

Najbardziej zaangażowana badaczka w losy wiedzy na temat osób wysoko wrażliwych stworzyła kwestionariusz, który pomaga rodzicom w ocenie, czy ich dziecko jest wysoko wrażliwe. Autorem tych wskaźników jest E. Aron i zgodnie z jej instruktażem – więcej niż 13 twierdzących odpowiedzi lub przynajmniej dwie, stanowiące dominujące cechy, stanowią o wysokiej wrażliwości dziecka. Jednak – jak podkreśla sama badaczka – kwestionariusz nie dostarcza odpowiedzi definitywnych.

Jakie pytania zawiera test?

Czy Twoje dziecko:

• łatwo się zaskakuje, przestrasza;

• skarży się na strukturę ubrań: szorstki materiał, szwy w skarpetkach lub metki na skórze

• woli to, co znane; zwykle nie lubi wielkich niespodzianek

• uczy się lepiej od delikatnej korekty niż z mocnej kary

• wydaje się czytać w moich myślach

• używa poważnych słów na swój wiek

• zauważa najmniejszy nietypowy zapach

• ma inteligentne poczucie humoru

• wydaje się bardzo intuicyjny

• trudno zasnąć mu po ekscytującym dniu

• nie radzi sobie dobrze z dużymi zmianami

• chce zmienić ubranie, jeśli jest mokre lub zapiaszczone

• zadaje mnóstwo pytań

• jest perfekcjonistą

• zauważa cierpienie innych

• preferuje cichą zabawę

• zadaje głębokie, prowokujące do myślenia pytania

• jest bardzo wrażliwy na ból

• przeszkadzają hałaśliwe miejsca

• zauważa subtelności (coś, co zostało poruszone, zmiana wyglądu osoby itp.)

• zastanawia się, czy jest bezpiecznie, zanim wspina się wysoko

• działa najlepiej, gdy nie ma obcych

• czuje rzeczy głęboko.

Wysoko wrażliwe dziecko – szanse i zagrożenia

Bycie wysoko wrażliwym wiąże się z balansowaniem po osi szans i zagrożeń:

Szanse:

• jest sprytnym, czujnym obserwatorem
• szybko się uczy
• jest kreatywne
• nawiązuje głębokie więzi
• jest wrażliwe na sugestie innych, współpracujące
• jest empatyczne
• doskonale rozumie innych i wie co powiedzieć
• jest wrażliwe na piękno
• przeczuwa, wspiera się intuicją.

Zagrożenia:

• doświadcza przestymulowania i przemęczenia
• twój smutek, złość i inne trudne emocje niemalże współodczuwa – to bywa trudne szczególnie dla małego dziecka
• bywa nieufne, potrzebuje czasu na obserwacje
• ma trudności w podejmowaniu decyzji: rozważa wiele opcji i możliwości
• jest bardzo wrażliwe na sygnały społeczne: spojrzenia, ocenę, krytykę werbalną i niewerbalną
• przeżywa, przetwarza, rzadko coś ignoruje
• współczuje – cierpi, gdy inni cierpią
• dzieci wysoko wrażliwe częściej cierpią na problemy behawioralne, na przykład na lęki i depresję,
• doświadczają nadmiernej płaczliwości, objawów fizyczne niewyjaśnione medycznie, a także problemów ze snem, jedzeniem i piciem, w porównaniu do ich mniej wrażliwych rówieśników (Boterberg, 2016)

Jak wspierać dziecko wysoko wrażliwe?

Zaakceptuj fakt

To cenne, żeby przyjąć istnienie tego sposobu funkcjonowania za fakt. Dzieci wysoko wrażliwe są i potrzebują nas, a w zależności od bodźców, które je otaczają – liczebności grupy, charakteru grupy i innych – ich wysoka wrażliwość może się różnie objawiać. Dziecko woli siedzieć z tyłu? Nie chce odpowiadać na forum? Nie chce grać w gry zespołowe? Rozwleka wypowiedzi i nie może zebrać wszystkich myśli? Irytuje się i płacze? Obraz różni się, bo środowisko i bodźce różnią się.

Zrozum znaczenie

Wysoka wrażliwość to szansa i potencjał, który dziecko może wykorzystać. Jednak przy negatywnym wpływie osób z najbliższego otoczenia, ta szansa może stać się klątwą. Wrażliwość na ocenę innych, krzyk, wielokrotne powracanie do przykrych wrażeń – to wszystko po latach może owocować trudnościami, które przyszły wysoko wrażliwy dorosły pokonywać będzie z terapeutą.

Potwierdzaj swoją akceptację

Dzieci wysoko wrażliwe po długim czasie przeżywają jeszcze, gdy ktoś podniósł na nie głos, skrytykował, zirytował się na nie. Takie dzieci wymagają wielokrotnych zapewnień drugiej osoby o jej pozytywnych emocjach i pozytywnym nastawieniu. Jeśli więc między Wami doszło do wymiany słów, które naruszyły dziecięcą pewność siebie, zadbaj o to, by zniwelować ich efekt.

Daj czas

Ta pogłębiona analiza wymaga czasu na obserwację i czasu na odpoczynek przemęczonego układu nerwowego. Daj dziecku czas na zbadanie otoczenia, nie wywieraj presji, pozwól zrozumieć jak działa dana grupa i czego się po niej spodziewać. Pozwól decydować – “Nie masz ochoty wziąć udziału? Jasne, będzie nam miło, jeśli po prostu siądziesz z nami i posłuchasz”. Nie okazuj zniecierpliwienia i niezadowolenia, bo dla wysoko wrażliwego dziecka to naprawdę wielka kara.

Bądź delikatny

Wysoko wrażliwe dzieci czynią zdecydowanie lepsze postępy i weryfikują swoje zachowanie, gdy są delikatnie pouczone. Ostra krytyka, zawstydzanie, surowa konsekwencja nie sprzyjają żadnemu dziecku, a dziecko wysoko wrażliwe potrafią dogłębnie skrzywdzić. Komunikuj bez oceniania – zarówno pochwały jak i kary nie są tym, czego Wam trzeba. Przeczytasz o tym TUTAJ. 

Dostrzegaj

Wysoko wrażliwe dzieci niekoniecznie chętnie dzielą się odpowiedzią na forum. To nie oznacza, że nie mają nic do powiedzenia. Warto dostarczyć możliwości podzielenia się swoimi myślami w sytuacji innej niż na forum, warto proponować pracę w małych zespołach – bezpiecznych dla dziecka.

Korzystaj z przyjaźni

Wysoko wrażliwe dzieci często nawiązują głębokie przyjaźnie. To wiąże się z kryzysami, ponieważ już na etapie przedszkolnym takie dzieci może smucić do łez na przykład fakt, że koleżanka nie poświęciła im dostatecznie dużo uwagi. Jednak – to właśnie ta przyjaciółka może być pomostem do innych relacji. Jeśli dziecko otworzyło się na tę relację możesz powiększać grupę znajomych zapraszając do zespołu kolejne dziecko.

Ograniczaj dystraktory i stresory

Muzyka w tle, duża grupa, pośpiech i napięty grafik, kłótnie, które słyszy dziecko, podniesiony głos – to wszystko stanowi dla dziecka ciężar i przeszkodę, które przełożą się na funkcjonowanie dziecka. Dlatego planuj dzień i wizualizuj to dziecku! Możesz wykorzystać kilkadziesiąt kolorowych ilustracji, które zawarte są w publikacji TUTAJ.

Wyciszaj w zabawie

Zabawa to język, którym porozumiewają się wszystkie dzieci. Zabawa może pobudzać, ale również może  wyciszać. Może korzystać z cyfrowych technologii, a może wykorzystywać proste przedmioty, co dodatkowo rozwinie kreatywność dziecka. Niezwykle wspierający jest ten zestaw zabaw – zarówno w domu, jak i w przedszkolu: ZAJRZYJ TUTAJ.

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ – webinar

Zapraszam Cię serdecznie do udziału w webinarze, podczas którego odpowiem na wszystkie nurtujące pytania. Po wykupieniu dostępu otrzymujesz miesięczny dostęp – oglądasz wydarzenie wtedy, kiedy chcesz!  ZOBACZ TUTAJ. 

Działaj profilaktycznie

Brak pewności siebie, a także brak zrozumienia dla własnej wrażliwości i towarzyszące poczucie wstydu to przeszkody jakie bardzo często napotykają dzieci wysoko wrażliwe. Przeciwdziałaj – wspieraj rozwój pewności siebie, wspieraj wrażliwość, ucz jak rozumieć własne emocje. To wszystko będzie bardzo pomoce!

Wsparciem będzie ta przestrzeń, którą tworzę na Instagramie TUTAJ, a także audiolektura tych podcastów TUTAJ.

 

Źródła:

Aron E., The Highly Sensitive Child, 2002

Acevedo, B. P., Aron, E. N., Aron, A., Sangster, M. D., Collins, N., Brown, L. L., The highly sensitive brain: an fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. “Brain and behavior”, 2014

Boterberg, S., & Warreyn, P., Making sense of it all: The impact of sensory processing sensitivity on daily functioning of children, 2016

Lionetti, F., Aron, A., Aron, E. N., Burns, G. L., Jagiellowicz, & Pluess, M,  Dandelions, tulips and orchids: evidence for the existence of low-sensitive, medium-sensitive and high-sensitive individuals, 2018

Slagt, M., et al., Sensory Processing Sensitivity as a Marker of Differential Susceptibility to Parenting. Developmental Psychology, 2018